Het verleden wordt heden.
HET VERLEDEN WORDT HEDEN. DE GEUR VAN TERPENTIJN, LIJNOLIE, STOPVERF EN PLAMUUR IN DE SCHILDERSWINKEL
Het Schildersmuseum is zowel gevestigd Enkhuizen als in Elburg. De collectie van het Schildersmuseum is in beide gevallen ondergebracht in een schilderswinkel en in een expositieruimte. De overige niet tentoongestelde voorwerpen zijn gedocumenteerd en worden bewaard in het depot van het Zuiderzeemuseum in Hoogwoud. Ook beschikt het Schildersmuseum over een uitgebreide collectie van historische vakboeken die ondergebracht zijn bij Nimeto te Utrecht en ook deels digitaal te bereiken.
De schilderswinkel op het buitenterrein van het Zuiderzeemuseum.
PIGMENTEN en VERVEN
Vroeger maakten schilders altijd hun eigen verf. In de 15de eeuw werden de verven grof aangeslagen (pigment gemengd met olie) en zo gebruikt, pas later is men gaan wrijven en malen. Omstreeks 1800 werd de verf gewreven in een stenen molen; deze molen had twee gebilde stenen. De bovenste steen werd door middel van een stok rondgedraaid. Rond 1850 kwamen de eerste ijzeren potmolens in gebruik. Rond 1900 werden de verven nog door de schilder zelf, vooral in de wintermaanden gemaakt. Soms verkocht hij zijn producten van een eigen samenstelling aan andere schildersbedrijven. Dit is het begin geweest van de handel in en fabricage van verfproducten.
Het wrijven van verf op steen.
IJzeren potmolen waarmee de schilder zijn verf maakte.
Het wrijven van verf gebeurde op verschillende soorten steen. Lijnolie en het gewenste pigment werden gemengd en dan op een steen met een zogenaamde loper fijngewreven. Blauwe, groene en zwarte verven werden op een hardblauwe steen gewreven, terwijl een witte marmersteen geschikt was voor witte en licht gekleurde verven. Kleine hoeveelheden van deze pigmenten werden bewaard in een kast met grote en kleine laden, de pigmentenkast. Grote hoeveelheden werden geleverd in houten tonnen dit waren hoofdzakelijk de aardverven.
APPARATUUR EN HULPMIDDELEN
Behalve met het bereiden en verwerken van verf is de schilder ook altijd bezig geweest met het glad en strak maken van de ondergrond. Ook het verwijderen van oude verflagen hoorde daarbij. Voor het schuren gebruikte men verschillende “natuurlijke” hulpmiddelen als puimsteen en haaienvel. Het ruwe vel van de haai was bijzonder geschikt voor het opruwen van de ondergrond. De uitdrukking “afhaaien”, die door oudere schilders werd gebruikt is hiervan afkomstig. Het verwijderen van oude verflagen werd ook vroeger al gedaan door de verflaag “af te branden”. Een korf gevuld met brandende stof werd tegen het houtwerk aangedrukt; hierdoor ontstonden blaren in de oude verflaag. Deze eerste afbrandapparaten werden dan ook “blarentrekkers” genoemd.
Een haaienvel gebruikt voor het schuren.
De technieken van de schilder vroeger en nu vind je in de expositieruimten.
•Het maken van verf.
•Het uitvoeren van hout- en marmerimitaties.
•Het uitvoeren van versieringen met behulp van o.a. sjablonen.
•Het aanbrengen van biezen.
•Het aanbrengen van emblemen en letters.
•Het vergulden.
•Het plaatsen van glas.
•Het maken van glas in loodramen en het glasschilderen en branden
Al deze technieken kun je terugvinden in de beide Expositieruimten in Enkhuizen en Elburg. Met een zoekopdracht kunnen ook toepassingen van deze technieken elders op het buitenmuseum worden opgezocht.
Letterbord met diverse lettertypen.
Glas in lood ramen.
Getuigschrift van de ambachtsteekenschool.
DE OPLEIDING
Na de definitieve opheffing van de gilden in 1818 is de opleiding in het slop geraakt. De regentenregering had geen belangstelling voor de gewone man. In 1840 startten de eerste (avond) tekenscholen.
De eerste schildersopleiding aan de ambachtsschool werd gesticht in Amsterdam (1878) door de werknemersorganisatie Concordia Inter Nos.
In 1922 werd door de bond van Nederlandsche Schilderspatroons in Utrecht de Nationale Schildersschool geopend. Leerlingen in het bezit van een gezeldiploma konden in drie winterseizoenen opgeleid worden tot Meester-Schilder.
Gevelbordje voor gediplomeerde meesters van de NSS.
Naast deze dagopleiding kenden we het leerlingwezen waarbij leerlingen opgeleid werden in de beroepspraktijk en aanvullend beroepsbegeleidend onderwijs kregen in de avonduren.
LONEN EN PRIJZEN
De winkel is op een speciale manier ingericht. Bij binnenkomst staat direct bij de deur de lessenaar, waar de patroon zijn administratie bijhield en bewaarde. Aan de lessenaar werd aan het eind van de week het loon uitbetaald; eerst de oudste “knecht” en zo vervolgens naar het jongmaatje.
Rond 1850 werd er zes dagen per week gewerkt; men maakte dagen van 10 tot 12 uur. Een volwassen schilder verdiende gemiddeld 70 cent per dag en het jongmaatje 25 cent.
Ondanks de opkomst van de verffabrikanten maakten de schilders tot in het begin van de 20ste eeuw zelf stopverf. In een bak in de winkel werd krijt gemengd met lijnolie gekneed tot een stevige massa. Na enige dagen “uitzweten” werd de massa weer opgewerkt met krijt en werd wat droogmiddel toegevoegd.
In het verkoopboek van Herfst en Helder uit 1878 lezen we: gemalen krijt 20 kg. 60 cent. Rauwe lijnolie fl. 7,80, 0.5 pond stopverf 10 cent.
Op de lessenaar in de schilderswinkel lag het kasboek waarin de werkzaamheden werden bijgehouden.
Voorbeelden met kleurcombinaties op paneel deuren. Uitgegeven door de voormalige verffabrikant Varossieau te Alphen aan de Rijn.
Dragende organisaties
De Sichting Schildermuseum is oorspronkelijk opgericht door vijf organisaties in de schildersbedrijfstak. Momenteel wordt de stichting nog ondersteund door
OnderhoudNL (ondernemingsorganisatie voor specialisten in vastgoedonderhoud)
Studieclub Schilders Nederland (kennis- en netwerkclub - een leven lang ontwikkelen)
Eisma Media Groep (uitgever Eisma’s Schildersblad en SchildersVakkrant)
Privacyverklaring
De Stichting Schildersmuseum vindt de privacy van betrokkenen van groot belang en hanteert daarbij het bijgaande privacy reglement.
Reglement hier te vinden